De laatste vier dagen

Na het hoofdtoernooi vond op 15 augustus een rapidtoernooi plaats met als temp 10 mintuen 5 seconden. Er waren ongeveer 200 deelnemers, die in een grote groep speelden. Veel nieuwe deelnemers, minder goed en veel kinderen, maar ook veel deelnemers die ook aan het hoofdtoernooi hadden meegedaan. Ik scoorde 5 punten, een redelijk resultaat, maar er had meer ingezeten: ik verloor vaker vanuit goede posities dan andersom.

Tijdens het toernooi met diverse Polen gepraat en ook met een Oekraïense jonge vrouw, die nu studeerde in Krakow. Ze vond dat de westerse wereld nog meer kon doen om Oekraïne te helpen. Ze was, net als ik, benieuwd wat de vele Oekraïners zouden doen als de oorlog was afgelopen: terug naar hun, misschien verwoeste huis, en familie die ook niet meer op de oude plaatsen wonen, of blijven ze in hun nieuwe landen, waar ze veelal een baan hebben en hun kinderen vloeiend Pools, Duits of Nederlands spreken en vrienden uit die landen hebben en soms hun man niet meer leeft?

Na afloop van het toernooi wilde ik naar het Panorama. Dit museum was ondanks de Poolse katholieke feestdag (Maria ten hemelopneming) open tot 19.00 uur. Helaas waren alle kaartjes uitverkocht. Dus maar gegeten in in een Pools restaurant, dat Joost zelfs niet kende. Daar in gesprek geraakt met een 87-jarige Engelsman die al 16 jaar in Wroclaw woonde. Hij was gevlucht uit Londen omdat hij de stad te veel geïslamiseerd vond. “Over 20 jaar wordt de sharia ingevoerd!”, daar was hij heilig van overtuigd. Met een Pools echtpaar gepraat over het moderne Polen en het gebrek aan succes op de Olympische spelen. Ze waren blij dat het corrupte en anti-grondwettelijke PIS niet meer aan de macht was. Twee Zuid-Koreanen hadden als vrijwilliger gewerkt op de spelen en hadden alles zelf moeten betalen: onderdak, eten, drinken. Je moet er wat voor over hebben. Bij dit Poolse restaurant hadden ze ook Oekraïense gerechten. Ik heb in Krakow zelfs een Oekraïens restaurant gezien. Logisch, er zijn miljoenen vluchtelingen in Polen.

De volgende dag naar Rogoznica, een klein plaatsje dat ten oosten van Wroclaw ligt. Op vier kilometer van het kleine stationnetje ligt het voormalige concentratiekamp Gross-Rosen. Gelukkig kreeg ik een lift, want het was erg warm. Hier zijn in totaal ongeveer 125.000 gevangenen geweest, van wie er 40.000 het niet overleefden. Ook Nederlanders lieten hier het leven. Het was een nacht und nebel kamp, waar gepakte verzetsstrijders (hier voornamelijk communisten) in het niets verdwenen. Er werd, net als in Mauthausen, gewerkt in een steengroeve, waar graniet werd gewonnen. Het kamp kende voornamelijk verzetsstrijders, maar vanaf 1945 ook Joden, die via de dodenmarsen uit Auschwitz hier naar toe waren gebracht. Van de SS mocht men slechts 90 dagen blijven leven. Er stonden nog diverse barakken overeind, waaronder de keuken. Ook een schoorsteen van een mobiel crematorium was er te zien. Relatief gezien was de overlevingskans in Gross-Rosen lager dan in veel andere concentratiekampen: het werk was veel te zwaar. Eerst een film bekeken over de geschiedenis van het kamp, daarna aan de hand van een Nederlandstalige audiogids door het voormalige kamp gewandeld. Er komen veel Nederlanders, werd mij verteld. Dat had ik niet verwacht, want de meeste landgenoten weten van het bestaan hiervan niets af.

De volgende dag naar Krakow. Daar was ik 24 jaar geleden voor het laatst geweest. Ik heb door de stad gewandeld en 2,5 met een gids door de Joodse wijk en het voormalige getto. Aan het eind nog even naar de voormalige fabriek van Schindler gewandeld, dat nu een museum is. Aanvankelijk waren er twee steden: Krakau (gesticht in 970) en Kazimierz (genoemd naar koning Casimir de Grote), waar veel Joden woonden. Deze plaats was kleiner en werd in de 13 eeuw gesticht. Er staan nog steeds veel synagoges, grote en kleine. In de 16^e eeuw moesten alle Joden Krakow verlaten en naar Kazimierz verhuizen. De twee plaatsen vormden inmiddels een stad, Krakow, waarvan Kazimierz een wijk was. Aan het begin van de oorlog woonden er 70.000 joden in de stad. Toen men naar het getto werd verdreven, in 1941, waren er nog 17.000 over. Velen waren al gedeporteerd of naar kleinere plaatsen buiten Krakow verhuisd. Ze werden verplaatst naar Podgorze, een wijk aan de overkant van de rivier Wisla, waar ook al veel Joden woonden. Na verschillende deportaties werd het getto steeds kleiner en waren er nog 10.000 over. In 1943 werd het getto geliquideerd (zie de aangrijpende film: Schindlers list) en de Joden die nog konden werken naar Plaszow gebracht. Dit was een klein concentratiekamp, 2 km verder op, dat ook een steengroeve kende. De weg er naar toe werd met Joodse grafstenen geplaveid. Daarvoor was er een selectie. Nu is er op het plein nog een mooi monument met allemaal stoelen die in een rij staan, de rijen die de Joden vormden voordat ze gekeurd werden, symboliserend. In Kazimierz zijn diverse scenes uit de film opgenomen: we zijn geweest op de plek waar tijdens de liquidatie koffers naar beneden werden gegooid en waar het meisje met het rode jasje een schuilplaats vond. Ook de putdeksel, waaruit Poldeck naar buiten kroop (om koffers te sorteren toen de Duitsers er aan kwamen), heb ik gezien (en gefotografeerd).

Een van de kinderen die ontsnapte uit het kamp, maar niet op Schindlers lijst stond, was Roman Polanski. Hij heeft veel geluk gehad, onder meer omdat bij een eerdere razzia, de SS hun huis oversloeg.

Na de oorlog emigreerde Poldeck naar de USA om daar een winkel in koffers te beginnen. Hij had Schindler beloofd hem beroemd te maken, maar wist niet precies hoe. Tientallen jaren na de oorlog kwam een Australische schrijver in de winkel. Poldeck vroeg iedereen naar zijn beroep. Dit resulteerde in een boek dat in 1982 verscheen en waarop Spielberg zijn in 1993 verschenen film baseerde.

Er is heel veel te zien in Krakow: kerken, museau, de Rynek (met in het midden de lakenhal, wat nu een soort sjoek is, het Wawel kasteel (waar de Duitse bevelhebber woonde). Ik moet nog een keer terug, want je moet zeker vier dagen in de stad rondbrengen. Gegeten heb ik in de Joodse. Hier veel restaurants met veel Joodse gerechten op het menu.

De rynek is veel groter dan die van Wroclaw. Reden voor de laatste stad om er nog een plein (het zoutplein) aan vast te bouwen, zodat het samen ongeveer even groot was.

De 18^e terug naar huis gereisd. Met de trein dit keer. Via Pozanan overgestapt op de trein naar Berlijn. De locomotief ging echter kapot en moest worden vervangen. Dit kostte bijna een uur vertraging. In Berlijn wilde ik een kaartje kopen tot Hengelo, maar dat bleek niet mogelijk via de automaat. Ook de infobalie van de Deutsche baan was gesloten, dus maar zwart gereisd. Wonderlijk genoeg sloeg de conducteur mij over bij de controle, wellicht omdat ik eerder met hem gepraat had. Dat scheelde een leuk bedrag. Om 22.30 was ik terug in Groningen.